Het kabinetsvoorstel voor de Wet fiscale klimaatmaatregelen glastuinbouw werd, net als vrijwel al die andere wetsvoorstellen die nog tussen kabinet en Kamer hingen en hangen, niet controversieel verklaard. Dat zorgt er nu voor dat vrijwel alle glastuinders de energietransitie al vanaf 2025 in hun portemonnee gaan voelen.
Direct al op Prinsjesdag gingen bij Glastuinbouw Nederland de alarmbellen rinkelen. Dat er fiscale lastenverzwaring aan zat te komen, was al een paar jaar duidelijk. Wat nog moest worden uitgewerkt was hoeveel daarvan via energiebelasting zou gaan lopen. Ook hoeveel via de aangekondigde CO2-heffing langs het sectorsysteem dat overheid en bedrijfsleven hadden afgesproken, was nog onbekend.
En die uitwerking, die noemt voorzitter Adri Bom-Lemstra van Glastuinbouw Nederland ronduit ‘waardeloos’. “Dit wetsvoorstel staat in geen verhouding met de afspraken die eerder zijn gemaakt. Afgesproken is dat er maatregelen komen die moeten zorgen dat energietransitie doorgaat en aan de andere kant draagbaar zijn en zorgen dat de sector economisch sterk blijft. Met deze wet gaat dat allebei níét lukken.”
Convenant Energietransitie Glastuinbouw
Die afspraken staan in het Convenant Energietransitie Glastuinbouw. Dezelfde drie bewindslieden die nu dit wetsvoorstel naar de Tweede Kamer hebben gestuurd, ondertekenden dat op 29 november 2022 in het Westlandse Maasdijk.
Staatssecretaris Marnix van Rij van Financiën stelde vorig jaar zuinig te willen zijn op de voorbeeldfunctie van de glastuinbouw. “Wij zullen de juiste investeringen fiscaal ondersteunen”, aldus de CDA’er. Overigens liet hij na de val van het kabinet al snel weten zijn klus als demissionair staatssecretaris af te maken, maar daarna uit de politiek te stappen.
Ook Piet Adema was in Maasdijk vol lof over de glastuinbouw en zinspeelde op verruiming van het Borgstellingsfonds voor bedrijven die investeren in de energietransitie. Hij was toen pas net aangetreden als minister van Landbouw, maar ook hij zal niet terugkeren in een nieuw kabinet of in de Tweede Kamer.
De enige die wel door wil in Den Haag is Rob Jetten. De D66’er is nu zowel demissionair minister voor Klimaat en Energie als lijsttrekker voor de komende Kamerverkiezingen. Hij erkende bij de ondertekening van het convenant expliciet dat politiek Den Haag tot op dat moment herhaaldelijk de verkeerde financiële prikkels had gegeven aan de glastuinbouwbedrijven. “Daarmee zijn onbedoeld voorlopers in de energietransitie afgestraft. Maar wij gaan jullie helpen de verduurzamingsslag te maken. De glastuinbouw kan zo als rolmodel voor alle sectoren fungeren.”
Dit vergroot weerbaarheid sector tegen schommelingen op fossiele energiemarkt
Jetten: oppositie glastuinbouw behouden
Het geleidelijk stoppen met de korting voor de tuinbouw op de energiebelasting is volgens Jetten invulling van de afspraak dat er naar economische haalbaarheid van de maatregelen wordt gekeken. De energiebelasting gaat niet in 2025 al meteen in de staffel, maar pas in 2030.
“De energietransitie kan een behoorlijke impact hebben op de bedrijfsvoering van individuele ondernemers”, erkent Jetten. “Tegelijkertijd kan de energietransitie ook de weerbaarheid van de sector tegen prijsschommelingen op de fossiele energiemarkt, zoals tijdens de recente energiecrisis, vergroten.”
Op lange termijn ziet Jetten de transitie naar een sector die zowel klimaatneutraal als onder gecontroleerde omstandigheden kan produceren als dé sleutel om de internationale koploperspositie van de Nederlandse glastuinbouw te behouden. “De waarde van een dergelijke productiewijze zal toenemen in een wereld die wordt gekenmerkt door een veranderend klimaat en steeds extremere weersomstandigheden.”
Minder verdienvermogen glastuinders
Eerst zal het verdienvermogen van de glastuinbouw in Nederland juist afnemen. Wageningen Economic Research onderzocht in najaar 2022 de impact die de volledige afschaffing van de korting opde energiebelasting per 2025 zou hebben. Die impact was groot. De sector als geheel zou er zo’n € 800 miljoen per jaar bij inschieten. Het gemiddeld bedrijfsresultaat van een glastuinbouwbedrijf zou van plus € 6,34 naar mín € 3,94 per vierkante meter kelderen.
“Belangrijk daarbij is wel aan te tekenen dat dat een berekening is van het financieel effect bij onveranderd gedrag”, zegt de Wageningse onderzoeker Pepijn Smit. “Maar je zag aan de reactie van glastuinders op de prijsstijgingen op de energiemarkten vorig jaar, dat heel moeilijk is te voorspellen hoe ondernemers reageren op veranderende omstandigheden, of hoe die reactie dan vervolgens uitpakt.”
Tweede impactstudie
Ook op de nu voorgestelde gefaseerde afbouw van de korting voor de tuinbouw op de energiebelasting heeft het kabinet weer een impactstudie laten verrichten, nu voerden Trinomics en BlueTerra die uit. Deze studie laat zien dat de lasten van de energiebelasting ook door de aangepaste fiscale maatregelen nog flink stijgen. “Dit leidt op sectorniveau in 2030 tot 45% stijging van de totale netto energiekosten (marktprijs van energie plus energiebelasting verminderd met opbrengsten uit elektriciteitsverkoop) en 9% stijging van de bedrijfskosten”, aldus de onderzoekers.
In deze studie hebben de onderzoekers vervolgens een handelingsperspectief geschetst voor de verschillende soorten glastuinbouwbedrijven. Duurder gas en vooral ook door de afschaffing van de inputvrijstelling voor gas dat in een wkk wordt verstookt voor eigen stroomgebruik, maken rendementsberekeningen van aquathermie, warmtepompen en e-boilers minder ongunstig.
Amendement voor verhoging tarieven grootverbruikers
Onderzoeker Jeroen Buunk van BlueTerra waarschuwt echter dat er nog van alles kan veranderen. “Europa is kritisch op de degressiviteit van energiebelasting. Wat daarover staat in de Energy Tax Directive is voor Nederland wel een pijnlijk punt. D66 heeft al een amendement in de Tweede Kamer ingediend om de tarieven voor grootverbruikers te verhogen, van 13 naar 25 cent in de vierde schijf en van 5 naar 11 cent voor de vijfde schijf.”
dit amendement maakt volgens Buunk goede kans om te worden aangenomen. De maatschappelijke en politieke druk om juist de energiebelasting op aardgas voor bedrijven te verhogen is immers groot. Afgezien van de niet zo populaire vorm van demonstreren (70% van de Nederlanders is tegen wegblokkades) is er inhoudelijk veel begrip en bijval voor de zorgen van klimaatdemonstranten.
Belastingdienst wil kleine bedrijven ontzien
Aan de andere kant van de nu nog steil omlaag lopende energiebelastingschalen maakt de Belastingdienst zich op om kleine bedrijven te ontzien. Tot voor kort zaten huishoudens en kleinere bedrijven in één schijf tot en met 170.000 kuub gas. Speciaal voor de echte kleinverbruikers heeft de fiscus een aparte eerste schaal gecreëerd voor verbruik tot 1.000 kuub. Tot en met 2030 is het tarief voor wat nu dus de eerste en de tweede schijf zijn nog gelijk. Maar logisch zou zijn dat die tarieven elk in hun eigen tempo omlaag kunnen als de tarieven in de grootverbruikersschijven omhoog gaan.
Repareer de maatregel waarmee het eigen gebruik van elektriciteit door belichtende bedrijven met een wkk nu direct zo hard word getroffen
Dat is ook exact waar Glastuinbouw Nederland voor pleit: een vlakkere tarifering van de energiebelastingschalen. “En laat dat aan de nieuwe Kamer en het nieuwe kabinet”, stelt energiespecialist Alexander Formsma van Glastuinbouw Nederland. “Zet deze Wet fiscale klimaatmaatregelen glastuinbouw on hold of beperk het tot stap 1 in 2025. En repareer de maatregel waarmee het eigen gebruik van elektriciteit door belichtende bedrijven met een wkk nu direct zo hard word getroffen.”
Wel of geen ingroeipad voor belichtende bedrijven
Want dat is de grootste tegenvaller voor de sector. Dat er een einde zou komen aan de volledige inputvrijstelling van wkk-gas, dat was te verwachten. Formsma: “We gingen uit van een ingroeipad van belichtende bedrijven. Er zijn tientallen miljoenen aan SDE++-subsidie gegaan naar telers die in ledlampen hebben geïnvesteerd. Dan is het toch niet logisch dat je telers, die die lampen laten branden met zelf opgewekte stroom, meteen 100% energiebelasting laat betalen over het gas dat ze daarvoor gebruiken.”
Voor het gas dat gaat zitten in het opwekken van stroom dat aan het net wordt teruggeleverd, is wel een ingroeipad voorzien. Voor deze bedrijven gaat daardoor de financiële teller pas vanaf 2027 jaarlijks wat verder in de min. Dat zou erop neer kunnen komen dat belichtende wkk-bedrijven voorlopig liever stroom gaan terugleveren. De met subsidie gekochte ledlampen laten ze dan maar uit.
Extra gas verstoken om in vierde schaal te komen
Alle tuinders zijn nu hun eigen sommetjes aan het maken. Zoals het voorstel nu is, lijkt het bijvoorbeeld slim om in de vierde schaal terecht te komen. Het tarief in die schaal is ook zonder tuinbouwkorting nog aantrekkelijk. Die vierde schaal kunnen telers wellicht al bereiken door wat extra gas te verbruiken en boven de miljoen kuub uit te komen. Of door te clusteren met andere bedrijven op een juridisch en belastingtechnisch waterdichte manier.
En om het plots veel duurdere eigen gebruik van wkk-stroom te voorkomen, kan er wellicht meer aan uitwisseling van stroom worden gedaan. Met dien verstande dat dan de jaar op jaar verdubbelende transportkosten op netstroom een negatieve rol kunnen gaan spelen.
Hoop gevestigd op tariefstudie
Glastuinbouw Nederland heeft ook nog wat hoop gevestigd op een door het kabinet aangekondigde tariefstudie. Daarin zou in nog meer detail moeten worden berekend wat nu werkelijk de meest efficiënte financiële prikkel is voor een snelle energietransitie voor alle glastuinbouwbedrijven. Met die studie zou er ook meer helderheid moeten komen over de hoogte van de CO2-heffing in het individueel sectorsysteem dat per 1 januari 2025 moet ingaan. Nu is die heffing aanvankelijk nog verwaarloosbaar klein, 0,25 cent per kuub gas in 2025. Deze groeit tot 2030 naar dan 6 cent per kuub gas.
Op voorhand stelt het Jetten overigens dat de CO2-heffing is bedoeld als sluitstuk van de fiscale klimaatmaatregelen, “om het restemissiedoel voor de glastuinbouw in 2030 met voldoende zekerheid te borgen”. En onder al die klimaatmaatregelen willen Jetten, Adema en Van Rij ook graag aandacht voor de middelen uit het Klimaatfonds voor de ophoging van de subsidieregeling Energie-efficiëntie glastuinbouw (EG) en subsidie Warmtenetten infrastructuur glastuinbouw (Swig). De totale ondersteuning vanuit de overheid zou tot 2030 in totaal zo’n € 560 miljoen bedragen.