In Zuid-Holland gaat de ontwikkeling van aardwarmte ondanks problemen door. In de rest van Nederland lijkt een nieuwe aanpak nodig.

De eerste aardwarmteput in Nederland bij Van den Bosch tomaten is na problemen opnieuw geboord en komt weer in werking. In Zuid-Holland gaat de ontwikkeling van aardwarmte door, ondanks technische problemen. In de rest van Nederland is het beeld negatiever en lijkt een nieuwe aanpak nodig.

Op het congres over warmtetransitie recent in Utrecht draait een versnelde video waarin containers en boorplatform bij een aardwarmteboring worden opgebouwd. De medewerker in de stand van overheidsorganisatie Energie Beheer Nederland (EBN) legt uit dat het om een proefboring gaat om bodemdata te krijgen. Het lijkt op een echte aardwarmteboring, alleen wordt deze put dichtgegooid met beton, ook als de bron goede warmtecapaciteit heeft. Daarna gaat de crew naar een volgende boring (nu in De Bilt). Allemaal in opdracht van EBN.

Dat lijkt een verspilling, maar de putten zijn niet ingesteld op warmtewinning maar voor onderzoek, zegt de woordvoerder. Toch denkt een deel van de aardwarmtebranche dat de overheid ook het beste de commerciële boringen naar zich toe kan trekken. Bij een geslaagde boring kan de overheid de concessies op de markt veilen. Voor marktpartijen is aardwarmte ontwikkelen namelijk vaak te risicovol. De groei blijft daardoor achter, al lijkt dat voor glastuinbouw een vertekend beeld (zie kader onderaan artikel).

Ook in de glastuinbouw is de actualiteit niet altijd positief. De installatie in het Brabantse Zevenbergen (ondiepe geothermie) bij teeltbedrijf Greenbrothers wordt afgebroken na technische problemen en een lopende rechtszaak over de aansprakelijkheid. Ennatuurlijk Aardwarmte heeft in Middenmeer (Noord-Holland) een van de boringen gestaakt. Telers in het glasgebied Erica (Drenthe) zagen recent af van een onbewezen vorm van geothermie vanwege onzekerheid. Warmtepompen zijn een zekerder instrument waarvoor je alleen een stekker hoeft in te pluggen en ze zijn aantrekkelijker gemaakt in de SDE++.

EBN aan de bal

Het (toenmalige) ministerie van Economische Zaken en Klimaat heeft EBN aangewezen om aardwarmte te stimuleren. Bij elk nieuw project is EBN aandeelhouder. De dienst doet dus ook proefboringen in gebieden in Nederland waar weinig bekend is van de ondergrond. Het Oostenrijkse boorbedrijf RED voert de onderzoeksboringen uit voor EBN, maar maakte dit jaar een uitstapje naar Berkel en Rodenrijs (Zuid-Holland) voor vijf boringen voor met name glastuinbouw.

Dat rondreizende circus van het boorbedrijf was al vaak te zien in glastuinbouwgebieden. Daar is aardwarmte ook feitelijk een volwassen industrie geworden, zij het met veel vallen en opstaan. Er waren in de afgelopen 17 jaar namelijk soms misboringen. Regelmatiger werden installaties buiten gebruik gesteld door onvoorziene achteruitgang van de putten of het materiaal. 

Op het congres van EBN vertelde Gaia Energy over die recente boringen in Berkel en Rodenrijs. Die zijn best memorabel. Daar werd namelijk de eerste aardwarmtebron van Nederland uit 2007 opnieuw geboord. Eén put van het bekende eerste doublet bij Van den Bosch tomaten was namelijk verlaten vanwege corrosie van de buiswand.

Gaia liet het team van RED daar op twee locaties vijf putten boren, om zo drie aardwarmtebronnen te laten draaien in de toekomst. Elke bron heeft namelijk een injectieput en een productieput om het warme water op te pompen en na afkoeling te injecteren. Via een warmtenet wil Gaia zo snel mogelijk telers aansluiten op de bronnen, al zal dat ook een tijdrovend proces zijn. Het is gebruikelijk daarvoor pas de vergunning aan te vragen als de boring gelukt is en er dus warmte is.

Successen maar ook zorgen

Hoewel de boring in Berkel en Rodenrijs een succes was, waren er ook grote zorgen. Dat liet Jurriaan van Reijs, subsurface manager bij Gaia, op het congres van EBN zien. Bij verschillende putten lukte het niet de installatie in de diepste bodemlaag (Alblasserdamlaag) te krijgen. Echter, de iets ondiepere Delftlaag bleek veel dikker dan verwacht met ook meer capaciteit dan voorzien voor die laag. Die onvoorziene meevaller voorkwam een teleurstelling. “We zijn heel tevreden met het resultaat en dan is de beslissing om niet door te boren tot de Alblasserdamlaag acceptabel, al had ik als geoloog de data over deze grondlaag graag gehad”, zei Van Reijs.

Hij hield ook zijn hart vast toen de boorkop lastig door de Vlielandlaag boorde, waar de temperatuur opliep. Ook in Middenmeer was eerder dit jaar de Vlielandlaag heel spannend met vastzittende boorkoppen en grote verliezen voor eigenaar Ennatuurlijk Aardwarmte. In Berkel en Rodenrijs werd de Vlielandlaag na veel inspanningen wel doorboord.

Subsidie op boring, niet op exploitatie

Die risico’s bij de boring vormen slechts een van de drempels voor aardwarmtebedrijven. EBN liet Rebel Group onderzoek doen naar alle hindernissen. Het bedrijf is zelf adviseur en investeerder en kijkt naar aardwarmte door de bril van een investeerder. Dan is het rijtje hindernissen best indrukwekkend. Behalve onzekerheid over de warmteopbrengst van de putten is er onzekerheid over de kosten van de boring en over de kosten van de aanleg van een warmtenet. Verder is er onzekerheid over de vraag naar warmte (zeker als die van burgers komt), over veiligheidsaspecten (regels om bevingen te meten) en termijnen van vergunningen.

Rebel-directeur Rutger te Grotenhuis denkt dat overheidssteun die onzekerheid bij de boring kan verminderen. Dat kan door subsidie op de boring (Capex-subsidie), of een waarborgfonds als verzekering op alle risico’s van de ondergrond. Het is zelfs mogelijk deze garantie-instrumenten op de regio af te stemmen. Zo is in het Westland veel bekend van de ondergrond, maar in andere regio’s minder, met dus hogere risico’s.

Overheidsdienst RVO ondersteunde Te Grotenhuis, die wist te vertellen dat Duitsland en Frankrijk ook meer subsidie op boringen geven.

Daarnaast kan het helpen als een aardwarmtebedrijf minder lang hoeft te wachten op afzet. Nu wordt het warmtenetwerk een paar jaar na de bron aangelegd. Dat kan sneller. Een gelijkmatige afzet over het jaar is ook fijn. Nu is die afzet in de winter groot en burgers gebruiken warmte vooral aan het begin en einde van de dag. Glastuinbouw heeft een constantere vraag, een groot voordeel voor aardwarmte.

Dat de overheid meer daadkracht moet tonen, ligt voor de hand. Gemeente Westland is een voorbeeld van een overheid met aardwarmte op het vizier. Te Grotenhuis: “De sleutel ligt in de keten. We doen wel goede dingen, maar langzaam. Als je niet de afzet kunt organiseren, gaat het niet gebeuren.” Het is pure winst dat de Eerste Kamer juist wetgeving heeft aangenomen die gemeenten helpt om wijken van het aardgas af te halen en zo sneller voor aardwarmte te kiezen.

Laat overheid boren

Dat de overheid een grotere rol moet pakken, stelde ook HVC, als publieke afvalverbrander betrokken bij aardwarmteprojecten in Westland. Op het congres in Utrecht pleitte Michiel Kok, financieel analist bij HVC, in een prikkelende discussiebijdrage voor een compleet andere aanpak, dat overigens niet het officiële standpunt van HVC is. Laat de overheid boringen naar aardwarmte verrichten in serie met standaardprocedures en zo de risico’s lopen op tegenvallers. Slaagt een boring, dan kan de overheid de concessies veilen op de markt. De subsidies die eerder in de garantieregeling RNES zaten en bestemd zijn in de regeling SDE++, kunnen gebruikt worden om die boringen te financieren. Exploitatiesubsidies zijn in zo’n model overbodig, omdat er geen onrendabele top te verwachten is in deze efficiënte keten met meer concurrentie.

Ook Rutger Bianchi, energieconsultant van Berenschot, pleitte voor een regionale aanpak met een planmatige uitrol van aardwarmte. Zo ontstaat een grotere schaal met deelnemende gemeentes en bedrijven met opgeteld veel meer kennis en kunde aan boord en bundeling van de warmtevraag, eigenlijk zoals in Zuid-Holland.

Versnellingstraject op gang helpen

Janine Verweij is directeur van Geothermie Nederland. Haar organisatie is gesprekspartner van de overheid. Het vorige kabinet beloofde vorig jaar een versnellingstraject aardwarmte. De aardwarmtesector wijst al jaren op de hindernissen voor de achterban. Verweij wil niet met de vinger wijzen, maar noemt het een gemiste kans dat de toegezegde taskforce er nog niet is. “Maar in onze contacten met ambtenaren hebben wij wel hoop dat voorstellen overgenomen worden.”

Een voorstel voor een subsidie op de boring is ook logisch als je weet dat de nieuwe subsidieregeling voor warmtenetten ook op de aanlegkosten zijn gericht. Verweij: “We verwachten dat de overheid dan ook minder subsidiegeld kwijt is. Omdat je bij de SDE++-regeling middelen moet opsparen die je in 15 jaar moet uitkeren voor de onrendabele top. Dat is kostbaarder dan als je aan voorkant bij start in één keer een deel van die investering subsidieert. Tegelijk kunnen we het ons ook voorstellen dat je een deel van SDE++ in stand laat als prikkel in het systeem om te produceren. Die prikkel is er niet bij een subsidie aan de voorkant natuurlijk.” 

Ook voor tuinders zijn de voorstellen relevant. Zij kampen met onzekerheid. “We zien ook dat waar glastuinbouwbedrijven eerder nog dachten ‘ik blijf doorgaan op de oude voet’, er nu veel zijn die verder in de toekomst kijken en geothermie onderzoeken. Dat komt ook door fiscale maatregelen voor WKK.”

In Zuid-Holland lijkt die ontwikkeling wel door te gaan. Hoe kan dat? “De provincie gaf zelf een enorme boost aan de warmtetransitie, en ziet dat aardwarmte belangrijk is naast restwarmte. Het gebied is opgedeeld in warmteclusters, daar trekken gemeentes op met elkaar om beter samen te werken.” Het model van de glastuinbouw in Zuid-Holland is een voorbeeld voor andere regio’s of voor de warmtetransitie voor woonwijken, stelt Verweij.

Bron: Gfactueel

#aardwarmte #warmtecapaciteit #warmteclusters #warmtewinning #bodemdata #aardwarmteboring #SDE++ #subsidie #glastuinbouw #warmtepompen #EBN #warmteopbrengst #restwarmte #aardwarmteput #warmteclusters #geothermie